Elke organisatie wordt wel eens geconfronteerd met waardenconflicten. Een waardenconflict is een botsing tussen twee goede waarden. Beide waarden worden als goed ervaren, maar in combinatie met elkaar botsen ze. Een klassiek waardenconflict in de politiek is die tussen gelijkheid en vrijheid. Maatregelen om de gelijkheid tussen mensen te bevorderen gaan ten koste van de vrijheid, maar wanneer mensen volledige vrijheid hebben, wint de wolf het meestal van het lam. Een politieke partij wil én graag leuke dingen voor de mensen nu en ook voor de toekomst een financiële goede uitgangspositie voor het land. Bedrijven willen én een goed rendement én geen schade aan milieu of welzijn voor mens of dier. De combinatie van al die goede waarden is in de praktijk vaak heel lastig. Zelfs in de rechtspraak is sprake van een constant waardenconflict, namelijk tussen rechtvaardigheid en barmhartigheid. Het zijn beide goede waarden, maar wanneer de rechter teveel rekening houdt met de slechte jeugd van de dader, wordt aan het slachtoffer geen recht gedaan.
Kenmerkend van een echt waardenconflict of dilemma is dat niet van te voren vast staat welke waarde vóór moet gaan. Het zij beide waarden en een waarde is een criterium voor keuze an sich. We hebben bovendien geen universeel geldige maatstaven tot onze beschikking. Onze voorkeuren zijn afhankelijk van onze cultuur of persoonlijkheid. De één wil meer mobiliteit, de ander meer milieu. De één wil een goede zorg nu, de ander wil financiële zekerheid later. De commercieel directeur wil een lange betalingstermijn en uit voorraad leveren, de financiëel directeur wil graag niet teveel rente betalen. Hoe moet dan in die dilemma’s toch een keuze gemaakt worden?
De workshop ‘Inzicht in waardenconflicten’ is bedoeld om een praktisch-filosofisch inzicht te geven in de aard van waardenconflicten alvorens naar oplossingen te zoeken. Die oplossingen zijn in een later stadium meestal wel te vinden door één van de bestaande methoden van dialoog of debat toe te passen (bijvoorbeeld het Socratisch gesprek). Maar voordat het zover is, is het belangrijk eerst te begrijpen hoe een waardenconflict precies in elkaar zit en wat de kenmerken ervan zijn. Ook is inzicht nodig in de donkere kanten ervan. Zo bestaat er de neiging om waardenconflicten te negeren of taboeïseren wanneer er een te grote existentiële betrokkenheid bij één van de waarden is. Ondernemers of politici die volgens bepaalde maatstaven aan ‘de verkeerde kant’ staan kunnen dan geboycot, gedemoniseerd of als politiek incorrect bestempeld worden. Dit negatie- of ontkenningsmechanisme speelt in een debat of dialoog vaak impliciet een rol en vervuilt de uitkomst van debat of dialoog, hoe goed de techniek of de begeleiding ervan ook is, wanneer dat niet expliciet gemaakt wordt.
De workshop ‘Inzicht in waardenconflicten’ kan in twee dagdelen gegeven worden aan een groep tot ca. 15 deelnemers, op uw locatie of daarbuiten. Filosofische voorkennis van de deelnemers is niet nodig; een academisch denkniveau wel. De workshop kan geheel aangepast worden aan de dilemma’s waarmee uw organisatie worstelt en eigen voorbeelden kunnen worden ingebracht.
De filosofische achtergrond van de workshop is het waardenpluralisme van (de grondlegger) Sir Isaiah Berlin (1909-1997), de met name Anglo-Amerikaanse werken op het gebied van value pluralism die sindsdien verschenen zijn en mijn dissertatie Isaiah Berlin. A Humanist and Value Pluralist Vision of Human Nature and the Meaning of Life. De workshop is reeds meerdere kerengegeven aan de Bondsraad van de ANWB en afdeling ‘Algemeen Ledenbelang’.
Overige artikelen over dit onderwerp:
De tegencultuur en de ontkenning van waardenconflicten.
Inzicht in het waardenconflict binnen het liberalisme
Meer weten e-mail: connie@aarsbergen.nl
Printversie