Nadere informatie over de dissertatie van Connie Aarsbergen
Isaiah Berlin. A Value Pluralist and HumanistView of Human Nature and the Meaning of Life.
Uitgever: Rodopi, Amsterdam, ISBN 90-420-1929-8
Isaiah Berlin is grondlegger van het waardenpluralisme. Volgens deze variant van het humanisme wordt het menselijk bestaan gekenmerkt door waardenconflicten. Waarden, die als goed en nastrevenswaardig beschouwd worden, kunnen met elkaar botsen. Een topcarrière is lastig te combineren is met het ouderschap. En wanneer de rechter teveel begrip toont voor de slechte jeugd van de dader, is hij wel barmhartig, maar doet hij geen recht aan het slachtoffer.
Welke waarde moet in een waardenconflict voorrang krijgen? Volgens waardenpluralisten zijn er geen vaste oplossingen te geven. Wat de hoogste waarde is, is afhankelijk van karakter, cultuur of levensbeschouwing. Waardenpluralisten nemen de culturele en morele verscheidenheid in de wereld serieus. Er is volgens hen geen hogere maatstaf. In religies bestaat zo’n maatstaf er meestal wel omdat er geloofd wordt in een (door God gegeven) hoogste doel in het leven. Volgens Isaiah Berlin bestaat zo’n hoger doel in het leven niet. Ook is er geen hogere zin in het leven: de zin van het leven is het leven zelf.
Het bestaan van waardenconflicten wordt vaak ontkend, zowel in het persoonlijk leven als in de politiek. Mensen willen zo graag al het goede in het leven combineren. Ze wanen zich in een te harmonieus moreel universum. Maar vaak moet er om de ene waarde te realiseren een andere waarde opgegeven worden. Deze of-of keuzes zijn vaak erg pijnlijk (denk bijvoorbeeld aan een abortus). Wanneer een compromis mogelijk is, is dat volgens Isaiah Berlin te prefereren. Op deze wijze kunnen de waarden in ieder geval gedeeltelijk gerealiseerd worden. Veel politici laten om electorale motieven liever niet de prijs zien die voor hun ideaal betaald moet worden. Om wat actuele waardenconflicten te noemen: een betere mobiliteit botst met de leefbaarheid (stank, lawaai) van de omgeving. Een barmhartig immigratiebeleid leidt tot onbetaalbaarheid van sociale voorzieningen. Journalisten doorzien die verhullingstactiek vaak niet en vragen onvoldoende door.
Ontkenning van waardenconflicten gaat vaak samen met het ontkennen van pluralisme op aarde. Mensen houden er verschillende idealen en visies van het goede leven op na. Een dergelijke ontkenning zag Isaiah Berlin vooral tijdens de Koude Oorlog. De communisten meenden in een klasseloze heilstaat volledige gelijkheid te kunnen realiseren en verhulden dat dit ten koste gaat van de waarde ‘vrijheid’. Om die heilstaat te bereiken, was het bovendien gerechtvaardigd andersdenkenden (dissidenten) te elimineren. Isaiah Berlin zag een dergelijke ontkenning van waardenconflicten en pluralisme ook in de revolutie in Iran waar de heilstaat een Islamitische theocratie is onder de shari’a.
Respect voor morele en culturele verscheidenheid is dus voor waardenpluralisten erg belangrijk. Maar leidt dat niet tot moreel relativisme? Is dan niet alles geoorloofd? Rode draad in dit proefschrift is de beschrijving van de strijd die Isaiah Berlin als humanist én waardenpluralist voert om enerzijds de mensenrechten veilig te stellen en anderzijds morele verscheidenheid in de wereld te blijven respecteren.
Klik hier voor:
Nederlandse samenvatting in Pdf
Nederlandse samenvatting in Word