Door Connie Aarsbergen
Vandaag stemt de Tweede Kamer over het tabaksontmoedigingsbeleid. Het CDA is van plan tegen de accijnsverhoging van 50 cent te stemmen. De reden hiervoor is dat de opbrengst van de accijnzen naar de algemene middelen zullen gaan vloeien en niet naar een bepaalde gezondheidsbestemming . Niet zo’n erg sterk argument, wanneer men bedenkt dat de maatschappelijke kosten van het roken door het Nederlands economisch instituut (NEI) op tenminste 1 miljard gulden per jaar geschat worden. Maar het principiële standpunt tegen accijnzen van het CDA is vooral niet te rijmen met zijn mogelijke pretenties: het CDA wil immers een belangrijke rol in de normen en waarden discussie in Nederland.
In de beginfase van die normen en waarden discussie – een discussie waartoe hij in feite mede de aanzet gaf – heeft medewerker Cuperus van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA, het CDA geprezen om zijn moed in deze tijd te moraliseren over gewenst maatschappelijk gedrag. CDA-fractieleider Heerma, zeer ingenomen met dit compliment, stelt in zijn bijdrage in het daarop gevolgde ‘moraaldebat’ dat de overheid er inderdaad niet alleen is om boeven te vangen, maar ook moet moraliseren en een schild dient te zijn voor de zwakkere. Vooral het gezin vraagt ondersteuning als de doorgeefplaats bij uitstek voor normen en waarden.
Redenen om als overheid over het tabaksgebruik te moraliseren zijn er genoeg: jaarlijks sterven 18 000 rokers vroegtijdig door longkanker, hart- en vaatziekten en luchtwegaandoeningen. Het CDA laat dus het principiële bezwaar tegen de accijnzen zwaarder wegen dan de ellende die het roken veroorzaakt. Een voorbeeld van zo’n ellendige situatie is het na een beroerte de in persoonlijkheid sterk veranderde en incontinente echtegenoot te moeten bijstaan.
Deugden
Het tabaksontmoedigingsbeleid raakt ook het in het kader van het moraaldebat gehouden pleidooi voor individuele deugden als voorwaarde tot de sociale deugden (solidariteit).
Tot de morele individuele deugden behoren zelfbeheersing en gematigdheid – de deugden bij uitstek als het gaat om de strijd tegen de verlokking van de tabak. Ze worden uitgebreid behandeld door zowel de thans bij liberalen in trek zijnde antieke filosoof Aristoteles als bij de grote christelijke Thomas van Aquino. De Leidse universitair docent politieke filosofie Andreas Kinneging wijst erop dat door het stimuleren van de individuele deugden veel minder gebruik gemaakt behoeft te worden van de sociale deugden zoals naastenliefde en solidariteit. Een deugdzaam mens komt immers minder snel in de problemen.
Wanneer het CDA niet alle mogelijke middelen aangrijpt om tabaksgebruik te ontmoedigen, kan het dan nog wel een christelijk moreel beroep doen op de verzorgende partner als de patiënt een stugge roker was die het hartinfarct of de beroerte door teveel bloeddrukverhogende nicotine en stolselveroorzakende koolmonoxide in het bloed zelf grotendeels in de hand heeft gehad?
In zijn artikel ‘Het spirituele kapitaal’ wijst Kinneging het CDA erop dat het zich in het morele debat blindstaart op het gebrek aan naastenliefde in de maatschappij. Dit is volgens hem niet de oorzaak, maar een symptoom in de (morele) crisis van onze tijd. Heerma trok zich in zijn bijdrage aan het moraaldebat niet zoveel aan van deze kritiek. Hij stelt in mooie woorden vast dat het CDA “mensen aanspreekt op hun innerlijk: omzien naar elkaar, zorg dragen voor de schepping, opkomen voor de zwakken. Deugden die puur met naastenliefde te maken hebben, die het persoonlijk belang overstijgen en daarmee van een geheel andere orde zijn.” Heel fraai geformuleerd, maar er moet ook voorkomen worden dat er teveel beroep gedaan wordt op naastenliefde. Heb uw naaste lief gelijk uzelf is het grootste gebod. Een mens mag dus ook van zichzelf houden. Hoe dan ook deze uitspraak van Heerma valt niet te rijmen met het voornemen tegen de accijnsverhoging te stemmen. De VVD denkt er ook over tegen het kabinetsvoorstel te stemmen. Het wordt een spannende stemming. Los van de morele verplichting zich aan de afspraken met coalitiepartners te houden, vraagt Bolkestein zich in het debat over de moraal serieus af hoe een liberaal zijn moraal moet verkondigen. Aristoteles verwijst in zijn deugdenethiek op het belang van goede voorbeelden in maatschappij en politiek. Dat doet de christelijke inspirator Thomas van Aquino ook. Hopelijk geeft vandaag een aantal leden van het CDA en VVD het goede voorbeeld en wint de dominee het eens een keertje van de koopman.
Uit: Dagblad Trouw (Podium) van 22 oktober 1996